శృంగార నాట్య శిల్పము                                           

                                                  శ్రీరాగం

విరహము వలవదు రసికులు వినరో చాటుచుఁ జెప్పెద

తరితీపను చెఱకున నిత్తఱిఁ బండు వండె నిదివో                     11పల్లవి11

బగివాయఁగ రాదిక దంపతులకు నెక్కడ జూచిన

చిగురుకుఁ జేఁగలు వచ్చెను  చిత్తజు రాజ్యమున

తగిలి తగిలి కోవిల కూతలు మొగసాలల కెక్కెను

జగమున విరసపుఁ బవనుఁడు చల్లని వాఁడాయ              11విరహము11

పొసఁగంగ నెవ్వరికైనను పొందులె జరపఁగ వలసెను

పసిమొగ్గలు వాడెక్కెను వసంతకాలమున

ముసగస లాడెడు తుమ్మిదల మోతల చలములు చెల్లెను

సుసరము ననె పగరాజును చుట్టము వాఁడాయ               11విరహము11

కలయికలే కలకాలము కాణాచులుగాఁ బరగెను

ఇలలో శ్రీ వేంకటపతి యిచ్చిన సంపదను

యెలమిని పదారువేలకు ఇతఁడే మగడై నిలిచెను

కలగొని మనసనియెడి చెలికాడును దోడాయ.              11విరహము11

 (తాళ్ళపాక పదసాహిత్యము శృంగార సంకీర్తనలు -28 సంపుటం) 

                                                                              28-27

వలవదు = వద్దు

తరితీపు =a fool's paradise, lust, ఉద్ధృతి

నిత్తఱిఁ = this time, this opportunity

వండె= పండె

బగివాయఁగ= ఎడబాటు

చేఁగలు=చేవ, బలము

చిత్తజు = మన్మథుని

మొగసాలలు= నగరి తలవాకిట చావడి.

పొసఁగంగ=to bring to terms, to persuade

ముసగసలు=రహస్యసంభాషణములు(ఈ అర్థం నిఘంటువులలోనిది కాదు, నాకు తోచినది)

చలములు=మాత్సర్యములు

సుసరమునను= వెంటనే


పగరాజు=చంద్రుడు

కాణాచులు = చిరకాలవాస స్థానములు,  A hereditary right to enjoy a certain office or a piece of land.

పరగు=ప్రయుక్తమగు, ప్రసరించు, విహరించు

ఎలమిని = pleasantly, సంతోషము, వికాసము, తృప్తి

కలగొని=కలుగు, వ్యాపించు


ఇది అన్నమయ్య రసికుల కిచ్చిన సార్వకాలిక సందేశం ! రసికజీవన 
నాట్యశిల్పానికిది మూల సూత్రం !! శృంగార సంకీర్తనల రసాస్వాదనానికిది
మహాద్వారం !!! ఆ ద్వారంవద్ద, చూత కిసలయాలు తోరణాలుగా కట్టిన ఆమహాద్వారం వద్ద అన్నమయ్యయే స్వయంగా నిలబడి రసికులకు స్వాగతం పలుకుతున్నాడు. రసిక హృదయులను తన సంగీత సాహిత్య రస విభావరీ చర్వణానికి సమాహ్వానిస్తున్నాడు.


అయ్యా! ఇది రసికరాజ్యము ! ఇక్కడ యికమీదట 'విరహ' మనే మాటకు తావులేదు.ఎందుకంటే, చెఱకు విలుకాని పంట యిప్పుడు పండినది. దంపతుల కిక్కడ ఎడబాటు లేదు. విరహ మంతకంటే లేదు. సరికదా - ఒకరి ప్రక్క నొకరు, ఒకరివెంట నొకరు ఆసుపోసినట్లుగా తిరగవలసిందే ! ఈ మన్మథుని రాజ్యంలో చిగురుకు చేవ వచ్చింది. 'అచట పుట్టిన చిగురు కొమ్మైన చేవ' అన్నమాట సార్థకమైంది.కోవిల కూతలు యిండ్ల ముంగిళ్ళలోనికి అంటే యౌవన ప్రాంగణంలోని ప్రేయసీ ప్రియుల హృదయాలకు తగిలి తగిలి యింపెక్కాయి. అందాకా వేడిగాలులు వీచిన పవనుడు కాస్తా చల్లని వాడయ్యాడు. 


ఇటువంటి పరిస్థితుల్లో ప్రేయసీ ప్రియుల సమాగమం తప్పదు. ఈ వసంతకాలంలో పసిమొగ్గలు సైతం వాడి యెక్కాయి. అనగా పుష్పబాణుడైన మన్మథుడు తన పంచబాణాలను వాడిగా యెక్కుపెట్టాడు. అవ్యక్త మధురంగా ముసగసలాడే తుమ్మెదల మోతల సాధింపులకు కాలం చెల్లింది. చాల సులభంగానే, ఒకప్పుడు విరహకాలంలో పగబూనిని చంద్రుడు దగ్గరి చుట్టమయ్యాడు.


ప్రేయసీ ప్రియులైన దంపతుల కలయికయే యిప్పుడు కాణాచిగా గుర్తింపబడింది. పదారువేల గోపస్త్రీలకు తా నొక్కడే మగడై శ్రీ వేంకటపతి ఈ భూమిపై నిలచి సంపదతో వెలుగుతున్నాడు. ఇక రసికులకు వారి మనస్సనే చెలికాడు తోడైవున్నాడు. రసికులకు విరహవ్యధ యిక ముమ్మాటికీ లేదని అన్నమయ్య ఘంటాపథంగా చాటి చెప్పిన కీర్త యిది.


(ఇక్కడ వ్రాసిన వాక్యాలు పరిష్కర్త శ్రీ గౌరిపెద్ది రామసుబ్బశర్మ గారివి కాని  ఈ సంపుటానికి పీఠిక వ్రాసిన వారివి కాని కావచ్చును.వారి పేరు గ్రంథంలో ఉదాహరింపబడలేదు. గమనించగలరు.)

      

                          లలిత

కోరికలు కొనసాగె గోవిందరాజ

మేరమీరి ఇట్లానే మెరసితివా               11పల్లవి11

బాలుఁడవై రేపల్లెలోఁ బాలు దాగేవేళ

యీలీలనే పవళించి యిరవైతివా

గోలవై తొట్టెలలోన గొల్లెత లూఁచి పాడఁగా

ఆలకించి విని వాట లవధరించితివా     11కోరి11

కొంచక మధురలోనఁ గుబ్జఇంట నీ లాగుల

మంచాలపైఁ బవళించి మరగితివా

చంచులద్వారకలోన సత్యభామతొడమీఁద

ముంచి యీరీతి నొరగి ముచ్చటలాడితివా   11కోరి11

పదియారువేలింతుల పాలిండ్లు తలగడలై

పొదల నిటువలెనే భోగించితివా

యెదుట శ్రీ వేంకటేశ ఇట్టె తిరుపతిలోన

నిదిరించక శ్రీభూమినీళలఁ గూడితివా         11కోరి11

                                                                                               25-285

ఇరవు = స్థానము, చోటు, స్థిరము

గోల = an artless innocent woman, ముగ్ధ, ముగ్ధుడు

లాగుల =పెనగులాట

మరగు=అలవాటుపడు

చంచుల=ఆముదపు చెట్లు ఎక్కువగాగల(?), పక్షిముక్కు ఆకారంలో 

ముంచి=మునుగజేయు, to sbmerge

పొదల=వర్ధిల్లు, ప్రకాశించు, పొదలలో అనికూడ అర్ధం చెప్పుకోవచ్చును

 

నాగ వరాళి

దైవము నెరఁగము తత్వము దలఁచము

చేవై హరి రక్షించీ నిదివో                 11పల్లవి11

పాపముఁబుణ్యముఁ బైకొను దేహము

కోపము శాంతపుగుణములది

వోపిక వోపము లుదుటు చూపెడిది(వి?)

చే పట్టుక యిటు చెలఁగే మిదివో         11దైవ11

వెలికిని లోనికి విడిసేటి ప్రాణము

చలువలు వేండ్లు చల్లెడిది

తెలివికి నిదురకుఁ దేపై యున్నది

బలిమిఁ జే పట్టుక బ్రదికే మిదివో         11దైవ11

పరమును నిహమునుఁ బట్టిన జీవుఁడ

పొరుగుకు నింటికిఁ బొత్తైతి

గరిమల శ్రీ వేంకటపతి శరణని

నిరతపు మహిమల నెగడే మిదివో      11దైవ11        4-294 

శివతాండవం - 3

ఈ రోజు భాద్రపద శుద్ధ త్రయోదశి. అయితే ఏంటి? అంటారా? ఏమీలేదండీ బాబూ , నేను ఈరోజే పుట్టానట. అదీ సంగతి. పుట్టిన రోజు నాడు ఆనందంగా గడపాలిట కదా!

అందుకే

ఏమానందము భూమీతలమున-----

అని శ్రీ పుట్టపర్తి నారాయణాచార్యుల వారి శివతాండవాన్ని ఓసారి తలచుకొంటే బాగుంటుందనిపిస్తున్నది. శివతాండవం - 1 అయింది. శివతాండవం - 2 నంది నాంది అనేది. ఇది పూర్తిగా సంస్కృతంలో ఉంది. అర్థం చేసుకున్న తఱువాత పోస్టు చేస్తే బాగుంటుంది. ఇక శివతాండవం - 3ను ఇక్కడ ఉంచుదామని ప్రయత్నం.

శివతాండవం -3

తలపైని చదలేటి యలలు దాండవమాడ

నలలఁ ద్రోపుడుల క్రొన్నెల పూవు గదలాడఁ

మొనసి ఫాలము పైన ముంగుఱులు చెఱలాడ

కనుబొమ్మలో మధుర గమనములు నడయాడ

కనుపాపలో గౌరి కసినవ్వు బింబింప

కనుచూపులను తరుణకౌతుకము చుంబింప

కడఁగి మూఁడవకంటఁ గటిక నిప్పులు రాల

కడుఁ బేర్చి పెదవి పైఁ గటిక నవ్వులు వ్రేల

ధిమి ధిమి ధ్వని సరిద్గిరి గర్భములు తూఁగ

అమిత సంరంభ హా హా కారములు రేగ

            ఆడెనమ్మా ! శివుఁడు

            పాడెనమ్మా ! భవుఁడు          1

కిసలయ జటాచ్ఛటలు ముసురుకొని వ్రేలాడ

బుసలుగొనిఁ దలచుట్టు భుజగములుఁ బారాడ

మకర కుండల చకాచకలు చెక్కులఁ బూయ

అకలంక కంఠహారాళి నృత్యము సేయ

ముకు జెఱమలో శ్వాసములు దందడింపంగఁ

బ్రకట భూతి ప్రభావ్రజ మావరింపంగ

నిటల తటమున చెమట నిండి వెల్లువ గట్ట

కటయుగమ్మున నాట్యకలనంబుఁ జూపట్ట

తకఝణుత ఝణుత యను తాళమానము తోడ

వికచ నేత్రస్యంది విమల దృష్టుల తోడ

            ఆడెనమ్మా ! శివుఁడు

            పాడెనమ్మా ! భవుఁడు          2

భుగ భుగ మటంచు నిప్పులు గ్రుమ్మ నూరువులు

ధగ ధగిత కాంతి తంద్రములుగాఁ గకుభములు

దంతకాంతులు దిశాంతములఁ బాఱలు వాఱ

కాంత వాసుకి హస్త కటకంబు డిగజాఱ

భావోన్నతికిని దాపటిమేను వలపూఱ

భావావృతంబు వల్పలిమేను గరుపాఱ

గజకృత్తి కడలొత్తి భుజముపై వ్రేలాడ

నజుఁడు గేల్గవ మోడ్చి "హర హరా" యని వేడ

ఝణుత తధిఝణుత తదిగిణతో యను మద్దెలల

రణనంబు మేఘ గర్భముల దూసుక పోవ

            ఆడెనమ్మా ! శివుఁడు

            పాడెనమ్మా ! భవుఁడు          3

ఎగుభుజమ్ములు దాచి నగుమొగమ్మున జూచి

వగ లురమ్మునఁ దూచి భావాభిరతి నేచి

తరళ తంద్రమ్ము మధ్యమ్ము కిట కిట లాడ

వరసాంధ్య కిమ్మీర ప్రభలుఁ దనువునఁ గూడ

కుణియునెడ వలయంపు మణులు చిందఱలాఁడ

కిణు కిణు మటంచుఁ బదకింకిణులు బిరుదాఁడ

శృంఖలారుండములు చెలఁగి తాండవమాఁడ

శంఖావదాత లోచనదీప్తి గుమి గూడ

వలగొన్న యెముకపేరులు మర్మరము సేయ

పులకింపఁగా నొడలు మురజంబులను మ్రోయ

            ఆడెనమ్మా ! శివుఁడు

            పాడెనమ్మా ! భవుఁడు          4

మొలక మీసపుఁ గట్టు, ముద్దు చందురు బొట్టు

పులితోలు హొంబట్టు, జిలుఁగు వెన్నెల పట్టు

నెన్నడుమునకు చుట్టు, క్రొన్నాగు మొలకట్టు

క్రొన్నాగు మొలకట్టు, గురియు మంటల రట్టు

సికపై ననల్ప కల్పక పుష్పజాతి, క

ల్పక పుష్పజాతిఁ జెర్లాడు మధుర వాసనలు

బింబారుణము కదంబించు దాంబూలంబు

తాంబూల వాసనలఁ దగులు భృంగ గణంబుఁ

గనుల పండువు సేయ, మనసు నిండుగఁ బూయ

ధణ ధణ ధ్వని దిశాతతి బిచ్చలింపంగ

            ఆడెనమ్మా ! శివుఁడు

            పాడెనమ్మా ! భవుఁడు          5

సకల భువనంబు లాంగికముగా శంకరుఁడు

సకల వాఙ్మయము వాచికంబు గాఁగ మృడుండు

సకల నక్షత్రంబులు కలాపములు గాఁగ

సకలంబు దనయెడద సాత్త్వికంబును గాఁగ

గణనఁ జతుర్విధా భినయాభిరతిఁ దేల్చి

తన నాట్య గరిమంబుఁ దనలోనె తా వలచి

నృత్యంబు వెలయించి నృత్తంబు ఝుళిపించి

నృత్త నృత్యములు శబలితముగాఁ జూపించి

లాస్య తాండవ భేది రచనాగతులు మీఱ

వశ్యులై సర్వ దిక్పాలకులు దరిఁ జేర

            ఆడెనమ్మా ! శివుఁడు

            పాడెనమ్మా ! భవుఁడు          6

అంగములు గదురఁ బ్రత్యంగములును చెదర

హంగునకు సరిగా నుపాంగములునుఁ గుదుర

తత సమత్వాదు లంతః ప్రాణ దశకంబు

అతి శస్తములగు బాహ్యప్రాణ సప్తకము

ఘంటాస దృక్కంఠ కర్పరము గానంబు,

కంఠగాన సమాన కరయుగాభినయమ్ము

కరయుగము కనువైన కనులలో భావమ్ము

చరణములు తాళమ్ము చక్షు స్సదృక్షమ్ము

ఒరవడిగ నిలువంగ నురవడిఁ దలిర్పంగ

పరవశత్వమున శ్రీపతియున్ జెమర్పంగ

            ఆడెనమ్మా ! శివుఁడు

            పాడెనమ్మా ! భవుఁడు          7

కరముద్రికల తోనె గనుల చూపులు దిరుగ

తిరుగు చూపులతోనె బరుగెత్తె హృదయమ్ము

హృదయమ్ము వెనువెంట కదిసికొన భావమ్ము

కుదిసి భావముతోనె కుదురుకోగ రసమ్ము

శిరము గ్రీవమ్ము పేరురము హస్తయుగమ్ము

సరిగాగ మలచి గండరువు నిల్పిన యట్లు

తారకలు జలియింప తారకలు నటియింప

కోరకములై గుబురు గొన్న జూటము నందు

సురగాలి నలిరేఁగి చొక్కి వీచినఁ యట్లు

పరపులై పడఁ గల్పపాదపంబులఁ బూవు

             లాడెనమ్మా ! శివుఁడు

            పాడెనమ్మా ! భవుఁడు          8

(ఇంకా వుంది)

  

శివతాండవం -1

కీ.శే. పుట్టపర్తి నారాయణాచార్యుల వారి

శివతాండవం -1

ఓం

ఆఙ్గికం భువనం యస్య

          వాచికం సర్వ వాఙ్మయం

    

ఆహార్యం చన్ద్ర తారాది

          తం నమ స్సాత్వికం శివమ్.

ఏ మానందము 

భూమీ తలమున 

శివ తాండవ మట !

శివ లాస్యం బట !    1

అలలై ; బంగరు 

కలలై , పగడపుఁ

బులుఁగుల వలె మ

బ్బులు విరిసినయవి

శివ తాండవ మట !

శివ లాస్యం బట !     2

వచ్చిరొ యేమొ ! వి

యచ్చర కాంతలు

జలదాంగన లై

విలోకించుటకు

శివ లాస్యం బట !     3

యే మానందము

భూమీ తలమున !

పలికెడు నవె ప

క్షులుఁ బ్రాఁ బలుకులొ !

కల హైమవతీ

విలస న్నూపుర

నినాదముల కు

న్నను కరణంబులొ !   4

కొమ్మల కానం

దోత్సాహమ్ములు

ముమ్మరముగ మన

ములఁ గదలించెనొ !

తల నూచుచు గు

త్తులు గుత్తులుగా

నిల రాల్చును బూ

వుల నికరమ్ములు.     5

రాలెడు ప్రతి సుమ

మేలా నవ్వును !

హైమవతీ కుసు

మా లంకారము

లందునఁ దా నొక 

టౌదు నటంచునొ !     6

లలితా మృదు మం

జుల మగు కాయముఁ

బూవుల తాకుల

తో వసివాడదొ !    7

భారతి యట పా

ర్వతికి నలంకా

రముఁ దీర్చెడునది ! 

రమణీయ స్మిత

ములఁ గావించునొ

యలరుల మృదువులు !   8

చతురాననుఁ డే

సవదరించు నట

శర్వున కుత్తమ

సర్ప విభూషలు ! 

వీచె  విశబ్దిత

కీచకములు మృదు

వీచులుగాఁ ద

ర్పిత లోకమ్ములు

మారుతములు గో

టీ రితా బ్జుఁ డగు

శివునకు సేసలు

జెల్లించుటకై         9

తకఝుం తకఝుం

తక దిరికిట నా

దమ్ములతో లో

కమ్ముల వేలుపు

నెమ్మిగ నిలఁబడి

నృత్యమాడు నెడ

లయానుగతిఁ గ

మ్రముగా శ్రుతిఁ బ

ట్టుటకో ! గొంతులు

నవదరించు ను

త్కట భృంగమ్ములు.   10

ఈ సెల కన్నెల

కెవ్వరు జెప్పిరొ !

యీ సర్వేశ్వరు

నభినయ మహమును

కుచ్చెళు లెల్లడ

విచ్చల విడిగా

దుసికిళ్ళాడఁ గ

నసమునఁ బరుగిడు -    11

ఓ హో హో హో !

యూహాతీతం

బీ యానందం

బిలా తలంబున !        12

సంధ్యాసతి ! యీ

సంభ్రమ మేమిటె !

నవ కుసుంభరా

గవసన మేమిటె !

అకుంచిత తి

ర్య క్ప్ర సారి ల

జ్జా మధుర కటా

క్ష పాత మేమిటె !      14

విలాస వక్రిత

విచల న్మధ్యం

బున హ్రీమతి ! నీ

వును వలెనే జిఱు

పలకని మేఖల

వాలక మేమిటె !       15

యెవ్వరి కోసర

మీ బిబ్బోకము ! 

శివపూజకొ ! యో

చెలువా ! యీ కథ

లెవ్వరు జెప్పిరె ?

యిలా తలంబే

ఆడెడు నట నా

ర్యా ప్రాణేశ్వరుఁ

డో దినమణి ! నిలు

రా ! దినమంతయుఁ

బడమటి దేశపు

వారల కీ కథ

నెఱిగించుటకై

బరుగెత్తెదవో !       16

అల మృగములుఁ గ

న్నుల బాష్పమ్ములు

విడిచెడు నెందుకు !

విశ్వేశ్వరునకు

నడుగులు గడగుట

కై పాద్యంబో !       17

గుసగుసమని యీ

కిసలయములు స

మ్మద పూరముగా

మాటలాడు నెదొ !!

యేమున్నది ! లో

కేశ్వరు నాట్యమె !        18

ఓ హో హో హో !

యూహా 2 తీతం

బీ యానందం

బిలా తలంబున . 19

( తెలియని లేక సందేహాస్పదంగా అనిపించిన పదాలకు అర్థాలు తెలుసుకోవటానికి ఇదే బ్లాగులో ఉన్న ఆంధ్ర నిఘంటువును పాఠకులు ఉపయోగించెదరు గాక !) 

  

        

అరుదైన భవదూరుఁడగు నీతఁడు

నా బ్లాగు మిత్రులందరికీ నా బ్లాగుకి నా పునరాగమన సందర్భంలో శుభాకాంక్షలు తెలుపుకుంటున్నాను. ఇంతకాలం బ్లాగుకు దూరంగా ఉన్నాను. కాని ఈ రోజెందుకో బ్లాగు ద్వారా మిమ్మల్నందఱినీ పలకరించా లనిపించింది. ఈ బ్లాగులో అన్నమాచార్యులవారి దశావతారాల సంకీర్తన నొకదానిని మీ అందరితో పంచుకోవాలనిపించి ఈ ప్రయత్నం.

20 రేకు లలిత(అవతారాలు)

అరుదైన భవదూరుఁడగు నీతఁడు
అరిది భవములందునతఁడు వో యితఁడు II పల్లవి II

కొడుకుటెక్కెమురూపు కోరి కైకొని పెద్ద
కొడుకు కొరకుఁగా గోరపడి
కొడుకువైరి భక్తిఁ గూడిన యాతని
నడవిలోఁ జంపిన యతఁడు వో యితఁడు IIఅరుII మత్స్యావతారము?

ఆలితమ్ముని రాకకలరి మెచ్చెడిచోట
ఆలుఁ దానును నుండి యందులోన
ఆలిచంటికింద నడ్డమువడుకున్న
ఆలవాలమువంటి అతఁడు వో యితఁడు IIఅరుII కూర్మావతారము?

సవతి తమ్ముఁడు గోవుఁ జంపఁ బట్టుక పోయి
సవతి తమ్మునియింట సడిఁబెట్టఁగా
సవతులేనిపంటఁ జప్పరించివేసి
ఆవల యివల సేసి నతఁడు వో యితఁడు IIఅరుII వరాహావతారము?

తొడ జనించిన యింతి దొరకొనాపద సేయ(?)
దొలఁ (డ?)గి తోలాడెడి దొడ్డవాని
తొడమీఁద నిడి వానికడుపులో తొడవులే
యడియాలమగు మేని యతఁడు వో యితఁడు IIఅరుII నరసింహావతారము?

పదము దానొసఁగుచుఁ బదమడుగగఁ బోయి
పదము వదము మోవఁ బరగఁ జేసి
పదముననె దివ్యపదమిచ్చి మనుమని
నదిమి కాచినయట్టి అతఁడు వో యితఁడు IIఅరుII వామనావతారము

అత్తకొడుకుపేరి యాతనిఁ దనకూర్మి
యత్తయింటిలోన నధికుఁ జేసి
మత్తిల్లు తనతోడ మలసిన యాతని
నత్తలిత్తల సేసినతఁడు వో యితఁడు. IIఅరుII పరశురామావతారము?

పాముతోడుతఁ బోరి పంతముగొనువాని
పాముకుఁ బ్రాణమై పరగువాని
ప్రేమపుఁ దనయుని బిరుదుగా నేలిన
ఆమాటనిజముల అతఁడు వో యితఁడు. IIఅరుII కృష్ణావతారము?

ఎత్తుక వురవడినేఁగెడి దనుజుని
యెత్తుకలుగు మద మిగుర మోఁది
మత్తిల్లు చదువుల మౌనిఁ జం..........
అత్తలేని యల్లుఁడతఁడు వో యితఁడు. IIఅరుII రామావతారము

బిగిసి మేఁకమెడ పిసికెడి మాటలు
పగలుగాఁగ రేయివగలు సేసి
జగములోన నెల్ల జాటుచుఁ బెద్దల
అగడుసేయఁ బుట్టినతఁడు వో యితఁడు. IIఅరుII బలరామావతారము?

మెట్టనిచోట్ల మెట్టుచుఁ బరువులు
పెట్టెడిరాయ....................
కట్టెడికాలము కడపట నదయుల(?)
నట్టులాడించిన అతఁడు వో యితఁడు. IIఅరుII కల్క్యావతారము

తలఁకకిన్నియు జేసి తనుఁగాని యాతని
వలెనె నేఁడు వచ్చి వసుధలోన
వెలుఁగొంది వేంకటవిభుఁడై వెలసిన
యలవిగాని విభుఁడతఁడు వో యితఁడు. IIఅరుII వేంటేశ్వరస్వామి 4-8 ( నిడురేకులలోని 77 సంకీర్తలలో 8వ సంకీర్తన యిది)

ఇది దశావతారాల కీర్తన. అందుచేత మనం వరుసగా మత్స్య, కూర్మ, వరాహ, వామన, నారసింహ, పరశురామ,బలరామ, రామ,కృష్ణ, కల్క్యావతారాలు గుర్తులో ఉంచుకుని ఈ కీర్తనని అర్థం చేసుకొనే ప్రయత్నం చేయాలి. అన్నమయ్య మన తెలివితేటలకి జ్ఞాపకశక్తికి పరీక్ష పెట్టినట్లుగా ఉన్నది ఈ సంకీర్తన. నాకు అర్థం పూర్తిగా తెలియటం లేదు. ఎవరైనా పెద్దలు గాని, పిన్నలుగానీ ఈ సమస్యను విపులీకరించి నాకు సుబోధకమయ్యేలా విడమరిచి చెప్తే వారికి నేను కృతజ్ఞుడనై ఉంటాను.
అత్తలేని అల్లుడు అంటే రామావతారము అనుకొన్నాను.సీతాదేవి అయోనిజ కాబట్టి. పదమడుగబోయి అంటే వామనావతారము బలిని దానమడిగిన విధానం మూడు అడుగులు( పదములు) కాబట్టి.కట్టెడి కాలము కడపట అంటే చివరలో వచ్చే కల్క్యావతార మనిపించింది.

రామాయణం గుఱించి

శ్రీమద్రామాయణం రామాయణం గురించి వ్రాద్దామనుకుంటుండగా భక్తి టి.వి.లో రామానంద్ సాగర్ గారి తెలుగు రామాయణ ప్రసారం మొదలయ్యింది. రామలక్ష్మణులు శబరి ఆశ్రమాన్నిదర్శించిన ఘట్టం ప్రసారమయ్యింది ఈరోజు. ఇలా ఈ పోస్టు ప్రారంభం కావటం ఓ శుభసూచన గా అన్పిస్తోంది నాకు. రామాయణంలో సుందరకాండ ప్రాముఖ్యం గుఱించి ఎందరెందఱో ఎన్నెన్నో విధాలుగా చెప్తుంటారు. రామాయణ పారాయణాన్ని సుందర కాండతో ప్రారంభించాలని కూడా పెద్దలు చెప్తుంటారు. కాని ఎందువల్లనో తెలియదు 63 యేళ్ళు వచ్చినా కూడా ఇంతవరకూ నాకు సుందరకాండను వినే అదృష్టం కలగలేదు. కాకినాడలో మా స్నేహితుల ఇంటివద్ద శ్రీ చాగంటి కోటేశ్వరరావు గారు సుందర కాండను గుఱించి చెప్తున్నారనితెలిసింది. తెలియటమే కాదు ఆ గృహస్థురాలు  మాయింటి ఆడవారికి ఫోనుచేసి నన్ను ఆ కార్యక్రమానికి రమ్మని ఆహ్వానించారు కూడా.అది 5 రోజుల కార్యక్రమం. మొదటి రోజు చివరి రోజు మాత్రమే వెళ్ళగలిగాను.మధ్యలో ఆఫీసు పనిమీద భాగ్యనగరానికి వెళ్ళటం చేత కార్క్రక్రమానికి వెళ్ళలేకపోయాను.చివరిరోజు కార్యక్రమానంతరం ఆయింటివారు అందరికీ గీతాప్రెస్సువారి సుందరకాండ పుస్తకాన్ని ఉచితంగా పంచిపెట్టారు.నాకూ ఓ కాపీ అందింది. దానిలో తెలుగు లిపిలో సంస్కృత శ్లోకం ఒకవైపునా దాని తెలుగు తాత్పర్యం ప్రక్కనే వచ్చేటట్లుగా రెండు వరుసల్లో ప్రింటింగు చేసారు.సంస్కృతం ఈ మధ్యన అధ్యయనం చేయటం ప్రారంభించిన కారణంగా కొంచెం కొంచెం అర్థం అయ్యేది.మొదట్లో రోజుకు ఒక సర్గ కంటె ఎక్కువ చదవలేకపోయేవాడిని. ఇప్పుడు నలభైయ్యోసర్గలో ఉన్నాను.కొంచెం వేగంగానే చదవగలుగుతున్నాను.రోజురోజుకీ చదువుతుంటే ఆనందం పెరుగుతున్నట్లుగా అనిపిస్తున్నది.అది సుందరకాండ మాహాత్మ్యమేమో కూడా నాకు తెలియదు. ఈ మధ్య బ్లాగుల్లోనే ఎక్కడో చదివిన విషయం ఒకటి గుర్తొస్తుంది.అది రామాయణ అనువాదాల గుఱించి.ఎంతోమంది కవులూ పెద్దలూ చాలా కాలంగా రామాయణాన్ని తెలుగులోనికి అనువాదం చేస్తూ వస్తున్నారు.వావిలికొలను సుబ్బారావు గారు మందరం పేరిట, శ్రీపాద కృష్ణమూర్తి శాస్త్రిగారు,  వగైరా పండితులు,కవులూ యథావాల్మీకంగా రామాయణాన్నిపద్య గద్యాత్మకంగా అనువదించారు. కవిత్రయంలో ఒకరైన తిక్కనామాత్యుడు కూడా నిర్వచనోత్తర రామాయణాన్ని వ్రాసాడు. అలాగే ఇంకా చాలామంది రామాయణాన్ని తెలుగు చేసారు.రంగనాథ రామాయణం, గోపీనాథం వేంకటకవి గారి గోపీనాథ రామాయణం మొల్లరామాయణం, భాస్కర రామాయణం విశ్వనాథ సత్యనారాయణ గారి   రామాయణ కల్పవృక్షం,ఉషశ్రీ రామాయణం ఆదిభట్ల నారాయణ దాసుగారి రామాయణం మొదలైనవి కూడా ఎన్నో ఉన్నాయి. ఆటవెలది రామాయణం, ద్విపద రామాయణం ,మునిపల్లి సుబ్రహ్మణ్య కవిగారి అధ్యాత్మ రామాయణ కీర్తనలు ఇలా ఎన్నో ఎన్నెన్నో రూపాలలో రామాయణం ఆంధ్రీకరించబడింది. ద్విపద రామాయణం కూడా ఉన్నదని విన్నాను దఱిమడుగు మల్లయ్యగారి రామాయణం కూడా ఒకటి ఉన్నది. నేను చదివిన కామెంట్ ఏమిటంటే --యథావాల్మీకంగా అనువదించబడిన రామాయణ కావ్యాలకంటే కవుల స్వకపోల కల్పనలతోనిండి ఉన్న ఇతర రామాయణ కృతులకే తెలుగు వారు మొదటినుండీ పెద్దపీట వేస్తున్నారని.--ఇలా ఎందుకు జరుగుచున్నదని నాకు సందేహం కలిగి ఈ పోస్టు రాయటానికి పూనుకున్నాను. ఈ విషయంలో పెద్దల, విజ్ఞుల అభిప్రాయాలు తెలుసు కోవాలనిపించింది. ఈ విషయమై ఇంకాముందుకు పోవటానికి ముందుగా అసలు తెలుగులో ఎన్ని రామాయణాలు ఎవరెవరు ఎప్పుడెపుడు ఏ ఏ రూపాల్లో వ్రాసారో తెలుసుకోవటం అత్యవసరం అనిపించింది.అందుకని పెద్దలందరూ వారి వారికి తెలిసిన రామాయణ గ్రంథాల్నిగుఱించి తెలియజేస్తారని ఆశిస్తూ ఈ మొదటి భాగాన్ని ఇక్కడితో ముగిస్తున్నాను.

నా కోరిక

భాద్రపద శుద్ధ త్రయోదశి - సర్వధారి నామ సంవత్సరం - ఇది నా పుట్టిన తేదీ -

ఈ రోజు భాద్రపద శుద్ధ త్రయోదశి - వికృతి నామ సంవత్సరం - ఇది నా 63 వ పుట్టిన తేదీ - (నేను పుట్టినపుడు మా పెద్దలు వ్రాయించిన జాతకం కాగితంలోని వివరాల ప్రకారం.) ఆ కాగితం వ్రాసిన ఆయన ఆంగ్ల తేదీని అందులో వ్రాయలేదు. అందుకని ఎప్పుడూ ఆ తిథినాడే నా పుట్టిన రోజు జరుపుకుంటే బావుంటుంది కదాని నా కనిపించింది. అవును, మనం మన అన్ని పండుగలనూ పబ్బాలనూ తెలుగు తిథుల ప్రకారమే జరుపు కుంటున్నాం కదా. మరి అటువంటప్పుడు మన పుట్టినరోజులను కూడా అదేవిధంగా తిథుల ప్రకారం ఎందుకు జరుపుకోకూడదు ? ఒకప్పుడు మన కలన యంత్రాలలో ఆంగ్లభాషను మాత్రమే వాడేవాళ్ళం. కాని ఇప్పుడు మన తెలుగు భాషను కూడా ధారాళంగా వాడగలుగుతున్నాం కదా ! మన వాళ్ళలో చాలామంది కంప్యూటరు రంగంలో నిష్ణాతులైన వారెందరెందరో వున్నారు ! అటువంటప్పుడు మన కలన యంత్రాల్ని వారు తెలుగు సంవత్సరముల (ప్రభవ, విభవ మొ..60), తెలుగు నెలల(చైత్రము,వైశాఖము...12) , మరియు తెలుగు తేదీల (పాడ్యమి,విదియ ...మొ 15+15)వాలుపట్టీలు (dropdown boxes) కలదానినిగా ఎందుకు మార్చలేరు ? అలా మార్చితే ఇంచక్కా అధికమాసాలొచ్చినప్పుడు శ్రీ వేంకటేశ్వరస్వామి వారు తన బ్రహ్మోత్సవాలను సంవత్సరానికి రెండు సార్లు జరుపుకుంటున్నట్లుగా మనం కూడా మన పుట్టిన రోజులను సంవత్సరానికి రెండు సార్లు జరుపుకుని ఆనందించవచ్చుగా. అంతేకాదు మనం మన పిల్లలను మన సంస్కృతీ సాంప్రదాయాలను మరచిపోకుండా ఉండే వారిగా కూడా తీర్టి దిద్దుకోవచ్చు కదా ! అందర్నీ ఆలోచించమని ప్రార్థన .! క్రమ క్రమంగా మనం ఇప్పటినుండీ ఇటువంటి కార్యక్రమాల్ని చేపడితే మన ముందు తరాల వారికి ఉపయోగం గా ఉంటుందని నా అభిప్రాయం. ఇదే అభిప్రాయంతో ఉండేవారు ఇంకా చాలామంది ఉండవచ్చుననే ఆశతో నేను నా పుట్టినరోజు సందర్భంగా ఈ పోస్టును  ప్రచురిస్తున్నాను. నా పుట్టిన రోజు సందర్భంగా (ఆంగ్ల తేదీ ప్రకారం) శుభాకాంక్షలు తెలిపిన వారి కందరికీ నా ధన్యవాదాలు తెలియజేసుకుంటున్నాను.

తిల్లాన - అంతర్జాతీయ కూచిపూడి నాట్య సమ్మేళనం - భాగ్యనగరంలో డిసెంబరు 24 - 26 వరకూ గచ్చిబౌలి స్టేడియంలో

ప్ర ప రాప స మను సు ప్ర త్యపి ని ర్దు రధి న్యు పా భ్యు దాజ్వ్య త్యవ ప

ప్రాది వళి నిరూపణము
క.
ప్ర ప రాప స మను సు ప్ర
త్యపి ని ర్దు రధి న్యు పా భ్యు దాజ్వ్య త్యవ ప
ర్యుపసర్గ వింశతికి వళు
లు పరస్పరవర్ణయుక్తి నుభయముఁ జెల్లున్.47

1.ప్ర - 2.పరా - 3.అప - 4.సమ్ - 5.అను - 6.సు - 7.ప్రతి - 8.అపి - 9.నిర్ - 10.దుర్ - 11.అధి - 12.ని - 13.ఉప - 14.అభి - 15.ఉత్ - 16.ఆజ్ - 17.వి - 18.అతి - 19.అవ - 20. పరి : ఇవి యిరువదియు నుపసర్గలు; ఇందు అప్యాజ్ అను నిరూపణ మప్రసిద్ధము. వీనిలో పరా, ఆజ్, అపి అన్నవి కాక మిగిలిన పదునేడును బరస్పర సంధి యైనప్పుడు స్వరయతి యైనను, వ్యంజనయతి యైనను బ్రయోగింప వచ్చును(ఛందోదర్పణము).

వీటి కన్నింటికీ ఉదాహరణలు క్రింది పద్యాలలో ఉన్నాయి.

శా.
ప్రారంభించు నశేషధర్మముల, సంపాదించు సత్కీర్తులన్            (ప్ర+ఆరంభించు  - పా)
బ్రారబ్ధంబులు నిర్వహించు ఫలపర్యంతంబుగా నెప్పుడున్,           (ప్ర+ఆరబ్ధంబులు - పరి+అంతము)
బ్రారబ్ధ ప్రతిలబ్ధ సంపదలచే రాగిల్లు నుల్లాసి యై,                      (ప్ర+ఆరబ్ధ - ర)
యీ రా జంచు నుతింతు రార్యు లిల విశ్వేశావనీవల్లభున్. 48       ( య+ఈ - విశ్వ+ఈశ )
తే. 
రిపుల విశసించు చోటఁ బరేతనాథుఁ,                                    ( ర+ఇ - పర+ఇతనాథు )
డుర్వి రక్షించుచోటఁ బరోఢ భుజుఁడు                                    ( డ+ఉ - పర+ఓఢ )
బహుధనా వాప్తిచో ననపాయబుద్ధి,                                     ( బ - నను+అప+ఆయ )
యంతరరులకు నీ రా జపాయకరుఁడు. 49                             ( య్ +అంత - రాజు+అప+అయకరుడు )

చ
స్మయరహితంబు, వై భవసమా గమ, మాహవధుర్యశౌర్య మ          ( స్మ - సమ్+ ఆగమ )
వ్యయము, జయంబు విస్మయసమగ్రము, పాదవినమ్ర శాత్రవా         (  వ్య - సమ్+ అగ్రము )
న్వయ పరిరక్షణం బభినవంబు, నయోచిత శాస్త్రవాచకా                 (శాత్రవాన్+వయ - వం )
న్వయనిపుణంబు చిత్త , మనయంబును విశ్వనరేంద్రభర్తకున్.         ( వాచకాన్+వయ -యంబు )
సీ.
రసభావశీలి నిరంతరశ్రుతి శాలి I యర్థావబోధ నిరర్గళుండు,
రాజన్యజన్య దురంత విక్రముఁడు దు, I రవగాహవిద్యా విహారభూమి,
దానార్హ సంపదధ్యావాస మాయుధా I యత వేదసశ్వదధ్యయనవేది
న్యాయ త ర్కాది నానాశాస్త్రకుతుకి వి I న్యస్తపూతార్థ మహాశయుండు. 42
ఆ.
ప్రచుర ఫలిత చతురుపాయాభిరాముఁ డు
పేంద్రభూపతనయుఁ డింద్రనిభుఁడు
భీమబలుఁడు జగదభీహిత శోభనా
భ్యర్థి విశ్వనాథుఁ డవనివిభుఁడు. 43
క.
చంచలత లేక దానో I దంచితుఁ డగువిశ్వనాథ ధరణీశ్వరుచే
మించినసుకవీశ్వరుల దృ I గంచలముల మలయు సిరు లుదగ్రప్రీతిన్. 44
చ.
వ్యపగత దోషుఁ డవ్యసనవర్గుఁ డుదంచిత మంత్రపంచక
వ్యపగతశత్రుమండలుఁ డయాన్వితుఁ డూర్జిత వైరిభూవర
ద్విపవరమత్త కేసరి యతీంద్రియఖేలనుఁ డార్య చర్యుఁ డ
త్యుపచితశౌర్యశాలి సుగుణోన్నతి విశ్వనరేంద్రుఁ డెప్పుడున్. 45
తే.
విశ్వ విశ్వంభరాసమా వేక్షణమున
నడరు నీహిత బహుఫలావాప్తు లెల్లఁ ;
బ్రణతు లొనరింతు రఖిల పర్యంతనృపులు
నర్థి విశ్వేశ్వరునకుఁ బర్యాయగతుల. 46
పైన కొన్నింటిని విడదీసి వళులు గుర్తించే ప్రయత్నం చేసాను. కాని నా మట్టుకు నాకే నేను గుర్తించినవి సరియైనవా కావా అనే అనుమానం రావటం మొదలెట్టింది. అందుచేతనే పూర్తి చెయ్యకుండా విడిచిపెట్టాను.