వనజాక్షి ! నీవింక వనరఁగ బోకు వే

ఇష్టి ఖండము
దశరథుడు సంతానార్థియై చింతిస్తూ ఉంటాడు. అతడు మంత్రి సుమంత్రునితో అదే విషయాన్ని గుఱించి మాట్లాడుతూ మాట్లాడుతూ హఠాత్తుగా లేచి సుమంత్రునితో--
ఉ.
ఇంకను నీ వహో యిచటనే నిలుచుంటి విదేమి ? పోయి నా
యంకెకు మంత్రులన్ బిలువు మల్ల వశిష్ఠుల వామదేవులన్
లెంక నృపుండు రమ్మనియె లెండని వేగమ కొంచురమ్ము నా
శంకలు పోయె ఱేనికిని సంతతి గల్గు భయంబు లేదిఁకన్. 84

ఇంకా ఇక్కడే నిలుచున్నావేమిటి ? వెళ్ళలేదా, వెళ్ళి అందరినీ పిల్చుకొని రా. అని మనమందరం చాలా సామాన్యంగా మాట్లాడుకొనే మాటలనే ఉపయోగిస్తూ సుమంత్రుని దశరథుడు హెచ్చరించాడు. అశ్వమేధ యాగం చేస్తే తప్పక సంతానం కలుగుతుందనే నమ్మకంతో కలిగిన వేగిరపాటది.
దశరథుడు వెంటనే విచారగ్రస్థయై కూర్చున్న కౌసల్యాదేవిని జబ్బలు పూని లేపి నిలుచుండఁబెట్టి కన్నులఁగన్ను లుంచి-
సీ.
వనజాక్షి ! నీవింక వనరఁగ బోకు వే
నావంకఁ జూడవే నలినవదన !
యమృతాంశుముఖమండలా ! దుఃఖమేటికే
కష్టముల్ తొలఁగెనే కంజనేత్ర !
హరిణాక్షి ! మనబాము లవ్నియఁ దీరెనే
బెడఁదలు తొలఁగెనే బిసరుహాక్షి !
ముత్స్యపుచ్ఛాభిరామ విలోచనాంచల !
సుకృతముల్ పండెనే ముకురవదన !
గీ.
క్రీడహయమేధ మన్న నాఁగేటికొఱ్ఱు
లాగి పాపంపు బెట్టపొలాలు దున్ని
దివిజతర్పణ మన్న బోదియలు ద్రవ్వి
మంచిసుతు లను శాలి పండించి వైతు. 87

ముసలివాఁడైన దశరథునకు సంతానం కలగొచ్చనే భరోసా ఎంత ఉత్సాహాన్ని కలిగించిందో చూడండి.
ఉ.
అచ్చట యజ్ఞభూమి కనువైన ప్రదేశము నీదు మంత్రులం
బుచ్చుము పుణ్యపు దలఁపు పుట్టిన యప్పుడె కార్యరూపమం
దచ్చుపడంగఁ జేయవలె నాపయి నేదొ వికల్పమందినన్
లొచ్చగుహెచ్చగున్ దలఁపులోఁబని దీర్చుట యుత్తమంబగున్. 116

మంచిపనిని వేగిరంగానే చెయ్యాలి అంటారందఱూ. ఆలస్యాదమృతం విషం . అందుకని వెంటనే పూర్తి చేయటం ఉత్తమం.
గీ.
వెదకఁబోయిన తీవ దవిలెను గాలి
కందు రపు డేమి సేయుదు రల్లతీవఁ
ద్రెంచి తెచ్చి యౌషధము వండించుకొనుటె
మిగిలినది భిషగ్రత్నముల్ మీరు సూడ. 123

వెతకపోయిన తీగ కాలికి తగిలిందని సామెత.
క.
ఎఱుఁగని దానవొ నీకుం
గఱదలు సెప్పంగ ననుచుఁ గదలి యిలేశుం
డఱిముఱి సుమిత్ర మేడకు
నెఱకలు కట్టుకొనినట్టు లేగె నడచుచున్. 130

ఎఱకలు కట్టుకొని పోయినట్టు పోయాడు అని మనమందరం వాడుతుంటాం. ఎఱకలు అంటే ఱెక్కలు అని అర్థం.
కౌసల్యకే కాక నీకూ పుత్త్రుడు కలుగుతాడని దశరథుడు సుమిత్రతో చెపుతూ ఇలా అంటాడు.
గీ.
దీక్షఁగై కొని వ్రతయుక్తి ధృతమనోవి
నిశ్చయాత్మవు సుతుకోర్కి నెగడెదేని
ఫలముఁ గందువు పొలములో వాన యొక్క
చెక్కఁగుఱిసి వేఱొక చెక్కఁ జుక్కపడదె ! 133

అలాగే.

ఆ.
ఎన్ని తరువులున్న నన్నియుఁ గాయంగఁ
బూఁటఁ బూఁట వేచుఁ దోఁటమాలి
కడుపు నీదికూడఁ గాచిన నాగుండె
యటమటించు టాగి హర్షమొందు. 138

ఇటువంటి పలుకుబడులు అన్నీ యిన్నీ కావు యీ కల్పవృక్షంలో. మన శక్తి కొద్దీ తవ్విన కొద్దీ బయటపడుతూనే ఉంటాయి. అవునిది కల్పవృక్షం కదా ! మనకోరికలనన్నిటినీ తీరుస్తుంది కదా మరి.